Ο όρος της επαγγελματικής εξουθένωσης αναφέρεται ως «Professional Burnout Syndrome» και αποτελεί μία συχνά εμφανιζόμενη κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίας υγείας στην Ευρώπη. Αν και πολλές φορές θεωρείται το αποτέλεσμα χρόνιου και συσσωρευμένου άγχους, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που έχει αποτελέσει αντικείμενο σύγκρισης με τις αγχώδεις διαταραχές.
Ο πιο διαδεδομένος ορισμός του Burnout είναι αυτός της Christina Maslach, το 1982, στον οποίο η ίδια αναφέρει ότι πρόκειται για: « …ένα σύνδρομο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης, στα πλαίσια του οποίου ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον και τα θετικά συναισθήματα που είχε προς τους ασθενείς του, παύει να είναι ικανοποιημένος από τη δουλειά του και την απόδοση του και σχηματίζει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του».
Υπάρχουν 3 βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν το σύνδρομο:
1. Συναισθηματική Εξάντληση, κατά την οποία το άτομο έχει μία αίσθηση ψυχικής κόπωσης και δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στα εργασιακά του καθήκοντα. Υπάρχει έλλειψη ενέργειας ενώ οι πηγές ανανέωσης λιγοστεύουν.
2. Αποπροσωποποίηση ή Κυνισμός, όπου ο επαγγελματίας απομακρύνεται από τους ασθενείς και αναπτύσσει απρόσωπες σχέσεις μαζί τους. Συχνά παρατηρούνται και φαινόμενα αρνητισμού και κακής στάσης απέναντι στους ασθενείς (Αναγνωστόπουλος & Καρανιάδου, 2008).
3. Έλλειψη Προσωπικών Επιτευγμάτων, όπου παρατηρείται μείωση στην απόδοση του επαγγελματία και έλλειψη στην ικανότητα χειρισμού και αντιμετώπισης των προβλημάτων του ασθενούς. Σε πολλές περιπτώσεις ο επαγγελματίας ενδύεται με το ρόλο του αποτυχημένου.
Η αιτιολογία του συνδρόμου δεν έχει διαφωτιστεί πλήρως καθώς η πολυπαραγοντική προέλευση της, οι διάφορες απόπειρες αποσαφήνισης της και οι ποικίλες έρευνες που λαμβάνουν χώρα εξετάζοντας επαγγελματίες από διάφορες ειδικότητες δημιουργούν πολλαπλά μέτωπα. Κάποιοι από τους παράγοντες που επηρεάζουν την επαγγελματική ζωή ενός ατόμου, άρα και άμεσα την πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου είναι:
• Ηλικία κι Φύλο Εργαζομένου
• Δημογραφικά Χαρακτηριστικά
• Προσωπικότητα Ατόμου
• Φύση Εργασίας
• Συνθήκες Εργασίας
• Σχέσεις με τους άλλος Εργαζομένους
Τα στάδια εμφάνισης του συνδρόμου είναι τέσσερα και ακολουθούν αυτή τη σειρά:
1. Στάδιο Ενθουσιασμού – ο εργαζόμενος μπαίνει σε έναν νέο χώρο, σε μία νέα εργασία
2. Στάδιο Αμφιβολίας/Αδράνειας – ο εργαζόμενος αρχίζει να αμφιβάλει για τους στόχους που έχει θέσει
3. Στάδιο Απογοητευσης / Ματαίωσης – ξεκινά το άγχος και η πίεση ενώ επέρχεται η ματαίωση
4. Στάδιο της Απάθειας – ο εργαζόμενος δεν ενδιαφέρεται πια για την εργασία ή τους χρήστες των υπηρεσιών του
Κυριότερα συμπτώματα που εμφανίζει ο εργαζόμενος είναι διάφορα αρνητικά συναισθήματα όπως αγωνία και θυμός, προβλήματα με τις διαπροσωπικές/εργασιακές του σχέσεις, αισθήματα κατωτερότητας αλλά και μειωμένη αποδοτικότητα σε όλους τους τομείς της ζωής του.
Τέλος, καλό θα ήταν να αναφερθεί ότι η πρόληψη είναι ίσως ο μεγαλύτερος σύμμαχος των επαγγελματιών υγείας. Ξεκινώντας από την κατάλληλη ενημέρωση και επιμόρφωση, ο εργαζόμενος οφείλει εκτός από το να προσφέρει υπηρεσίες στους χρήστες, να προσφέρει υπηρεσίες και στον εαυτό του. Η καλλιέργεια της επικοινωνίας, η συνεργασία, η δυνατότητα εποπτείας, η ισομερής κατανομή εργασιών, αλλά και η μείωση του φόρτου εργασίας (συνειδητοποίηση πρώτα από εμάς και μετά συζήτηση περί αυτού με τον εργοδότη) είναι μεγίστης σημασίας.
Βιβλιογραφία
• Διλιντάς, Α. (2010). Μελέτη του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης στο προσωπικό ενός πανεπιστημιακού νοσοκομείου. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 27(3), 498-508.
• Embriac, N. & Azoulay, E. et al (2007). High level of burnout in intensivists: Prevalence and associated factors. Respir Crit Care Med, 175, 686–692.
• Enzmann, D. (2008). Επαγγελματική εξουθένωση και συναισθήματα: Ένα ζήτημα που δεν έχει ερευνηθεί αρκετά, ζητά θεωρία. Στο Σ.Α. Αντωνίου (Επιμ.). Burnout: Σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 197-210.
• Haab, D. (2008). Burnout: New approaches. Rehabilitation, 19, 124-135.
• Kirandeep, K. & Ripudaman, S. (2010). Burnout Syndrome: Impact of Work Environment in Nursing Occupation. Saarbrücken: VDM.
• Maslach, C. & Leiter, M. (2008). Early predictors of job burnout and engagement. Journal of Applied Psychology, 93, 498-512.
• Maslach, C. (1982). Understanding burnout: Definitional issues in analyzing a complex phenomenon. In W. S. Paine (Ed.), Job stress and burnout: Research, Theory and Intervention Perspectives. London: Sage, 29-40.
Παναγιώτης Μπαρμπαγιάννης
Εργοθεραπευτής
Εμψυχωτής Παιδαγωγικής Θεάτρου και Θεατρικού Παιχνιδιού
Συνεργάτης του www.eidikospaidagogos.gr