Της Ευθυμίας Αρμουτσή -Λογοθεραπεύτρια
Ένα μεγάλο πλήθος παιδιών είτε αφορά ομάδα παιδιών που παρουσιάζουν σοβαρές κινητικές, αισθητηριακές ή νευρολογικές δυσλειτουργίες είτε πρόκειται για παιδιά που έχουν μειωμένα περιβαλλοντικά ερεθίσματα και υστερούν προς την κοινωνικοποίηση τους, παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη της ομιλίας τους και ίσως πολλά από αυτά να μην κατορθώσουν να παράγουν έναρθρη ομιλία. Τι συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις και πως μπορεί ένας ειδικός – όπως ο λογοθεραπευτής να ενισχύσει ή να ξεκινήσει έναν τρόπο επικοινωνίας με αυτό το δείγμα των παιδιών;
Όμως τι είναι η εναλλακτική ή επαυξητική επικοινωνία;
Εναλλακτική ή επαυξητική επικοινωνία: ένας διαφορετικός τρόπος επικοινωνίας, ένα διαφορετικό σύστημα μέσα από το οποίο επιτυγχάνεται η επικοινωνία του παιδιού με τον συνομιλητή με αντιστάθμιση της ομιλίας και χρήση άλλων βοηθημάτων ή τεχνικών επικοινωνίας.( ASHA).
Μέθοδοι εναλλακτικής επικοινωνίας:
Σύστημα επικοινωνίας μέσω ανταλλαγής εικόνων (PECS)
Νοηματική
Χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου
Υποβοηθούμενα συστήματα επικοινωνίας.
Σημαντική προϋπόθεση σε όλες τις περιπτώσεις περιλαμβάνει την πρόθεση του παιδιού για επικοινωνία. Η χρήση αυτών των μεθόδων ή τεχνικών μπορεί να υφίσταται για ορισμένο χρονικό διάστημα ή μόνιμα. Σε όλες τις περιπτώσεις υποβοηθάει την επικοινωνία και ορισμένα παιδιά κατορθώνουν και να παράγουν ομιλία.
Τι περιλαμβάνει το σύστημα επικοινωνίας μέσω ανταλλαγής εικόνων;
Πρόκειται για μια μέθοδο επικοινωνίας που βασίζεται στην ανταλλαγή εικόνων μεταξύ του παιδιού και του συνομιλητή. Για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου χρειάζονται πέρα από το παιδί και άλλα δύο άτομα: ο σύντροφος επικοινωνίας και ο σωματικός καθοδηγητής.
Σύντροφος επικοινωνίας: πρόκειται για τον συνομιλητή του παιδιού με τον οποίο επισκοπείται η επικοινωνιακή αλληλεπίδραση. Με αυτόν γίνεται η ανταλλαγή εικόνων.
Σωματικός καθοδηγητής : πρόκειται για τον βοηθό του παιδιού. Επεμβαίνει όπου χρειάζεται είτε για να διορθώσει μια ανεπίτρεπτη συμπεριφορά είτε για να βοηθήσει στην ανταλλαγή.
Στάδια επικοινωνίας
Στάδιο Ι : Πώς επικοινωνούμε
Σε αυτό το στάδιο μαθαίνεται η διαδικασία ανταλλαγής εικόνας με στόχο να πάρει το επιθυμητό αντικείμενο- ενισχυτή.
Στάδιο ΙΙ : Απόσταση και επιμονή
Σε αυτό το στάδιο στόχος αποτελεί η ικανότητα ανταλλαγής εικόνων σε διαφορετικούς ανθρώπους και μέρη με μεγαλύτερες αποστάσεις .
Στάδιο ΙΙΙ: Διάκριση εικόνων
Σε αυτό το επίπεδο ανταλλαγής πραγματοποιείται διάκριση εικόνων μεταξύ δύο και περισσότερων ερεθισμάτων με στόχο την αναζήτηση του επιθυμητού ενισχυτή.
Στάδιο ΙV: Δομή πρότασης
Σε αυτό το σημείο επιτυγχάνεται ο σχηματισμός προτάσεων χρησιμοποιώντας το ρήμα “θέλω” και το αντίστοιχο επιθυμητό ερέθισμα.
Επίθετα και επέκταση γλώσσας
Εδώ χρησιμοποιούνται επιθετικοί προσδιορισμοί, περισσότερα ρήματα αλλά και προθέσεις.
Στάδιο V: Απάντηση σε ερωτήσεις
Στόχος σε αυτό το επίπεδο αποτελεί η απάντηση στην ερώτηση “Τι θέλεις”
Στάδιο VI: Σχολιασμός
Σε αυτό το σημείο καλείται το παιδί να απαντήσει σε ερωτήσεις όπως “Τι βλέπεις, Τι ακούς”, ενώ παράλληλα χρησιμοποιούν ρήματα κιναισθητικά όπως “βλέπω, ακούω, νιώθω”
Πώς όμως τελικά επιτυγχάνεται η γλωσσική ανάπτυξη ενός μη λεκτικού παιδιού;
Το σύστημα ανταλλαγής εικόνων μαθαίνει στο παιδί βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες όπως:
Ανάγκη για επικοινωνία
Ανάπτυξη παθητικού λεξιλογίου
Αναζήτηση επιθυμητού αντικειμένου
Αναζήτηση ατόμου για αλληλεπίδραση μέσα στον χώρο.
Αναγνώριση αντικειμένων
Διάκριση αντικειμένων μεταξύ επιθυμητών και ανεπιθύμητων.
Έκφραση επιθυμιών
Η ανάπτυξη της επικοινωνίας επιτυγχάνεται βήμα βήμα την φορά. Μέσα από την ανταλλαγή των εικόνων το παιδί αρχικά μαθαίνει να αλληλεπιδρά και να ψάχνει αφορμές για επικοινωνία. Παράλληλα ενισχύεται η βλεμματική επαφή του κάνοντας τι; Αντίστοιχες ταυτίσεις εικόνας- αντικειμένου. Έτσι αρχίζει να «χτίζεται» ένα βασικό λεξιλόγιο. Σιγά σιγά αρχίζει να ζητάει μόνο του το επιθυμητό αντικείμενο και να αντιδράει σε οτιδήποτε ανεπιθύμητο. Στη συνέχεια μόνο του «διανύει» αποστάσεις ψάχνοντας τον σύντροφο επικοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η προώθηση της επικοινωνίας και σε δεύτερο χρόνο αρχίζει να ενισχύεται η προσπάθεια για παραγωγή ομιλίας ανεξάρτητα με το αν θα επιτευχθεί η παραγωγή ομιλίας. Αυτό εξαρτάται από το νοητικό δυναμικό του παιδιού και τον συντονισμό κινήσεων παραγωγής.